DOĞAL VE BEŞERÎ UNSURLAR
Yaşadığımız yerde, çevremizde gördüğümüz dağ, tepe, akarsu, hayvanlar doğal çevremizi oluşturmaktadır.
A. DOĞAL UNSURLAR
İnsan etkisi olmadan kendiliğinden meydana gelmiş varlıklara, yeryüzü şekillerine doğal çevre denir. (Dağ, ova, vadi, körfez, ada, göl vb.).
Yeryüzündeki bütün yükseklikler deniz seviyesine göre hesaplanır. Deniz seviyesi sıfır olarak kabul edilir.
Türkiye’nin ortalama yükseltisi fazladır. Yükselti, batıdan doğuya doğru gidildikçe artar. Dağlar kıyıya paralel olarak uzanır. Ege kıyılarında dağlar denize dik olarak uzanır.
⍟DAĞ: Çevresine göre 500 m’den yüksek olan yeryüzü şekilleridir. Bazı dağlar sıralar hâlinde uzanır. Bu dağlara da sıradağ denir. Örneğin; Toroslar, Doğu Karadeniz Dağları.
⍟ OVA: Çevresine göre alçakta kalmış, vadilerle derin yarılmamış düzlüklerdir.
Bu yerlerde akarsular derin vadiler açmadan yüzeyden akarlar. Dolayısıyla sular kabardığında bu yerler sular altında kalır. Yurdumuzda çoğunlukla kıyı ovaları olduğu gibi iç kısımlarda yüksekte kalan ovalar da vardır. Alçak kıyı ovalarımızda sel baskınları daha çok görülür.
⍟ Kıyı Ovaları: Akarsuların denize dökülürken oluşturduğu ovalardır. Örneğin; Çarşamba, Bafra, Çukurova.
⍟ Yüksek Ovalar: Yükseltileri 500-2000 m ve denizden uzaktaki ovalardır. Örneğin; Erzincan, Malatya, Muş ovaları.
⍟ PLATO: Çevresine göre yüksekte kalmış, derin akarsu vadileriyle yarılmış düzlüklerdir. Yurdumuzun iç ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri geniş platolarla kaplıdır.
⍟ Yurdumuzun platoları:
⍟ İç Anadolu Bölgesi: Haymana, Bozok, Cihanbeyli, Obruk platoları.
⍟ Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır platoları.
⍟ Doğu Anadolu Bölgesi: Erzurum- Kars Platosu.
⍟ Marmara Bölgesi: Çatalca- Kocaeli Platosu.
⍟ Akdeniz Bölgesi: Taşeli Platosu, Teke Platosu.
⍟ AKARSU: Yağmur, eriyen kar suları ve kaynaklardan oluşan suların hemen hemen hepsi yeryüzünde bir eğim boyunca akar. Bu sulara akarsu denir. Akarsuların bazıları denize, bazıları da göllere dökülür. Boyları kısa, suları az olan akarsulara dere denir. Derelerin birleşmesiyle çaylar, çayların birleşmesi ile ırmaklar (nehirler) oluşur.
⍟ Yurdumuzdaki akarsular şunlardır:
⍟ Karadeniz’e dökülen akarsular: Kızılırmak, Yeşilırmak, Çoruh, Sakarya, Filyos, Bartın çayı.
⍟ Akdeniz’e dökülen akarsular: Aksu, Göksu, Seyhan, Ceyhan, Dalaman, Asi, Manavgat çayı.
⍟ Marmara Denizi’ne dökülen akarsular: Susurluk, Gönen çayı.
⍟ Basra Körfezi’ne dökülen akarsular: Dicle, Fırat.
⍟ Hazar Denizi’ne dökülen akarsular: Kura ve Aras.
⍟ Kaynağı ülkemizde olup sınırlanınız dışında dökülen akarsular: Fırat Dicle, Kura, Aras, Çoruh.
⍟ GÖL: Yeryüzündeki çukurlukların bazılarında sular birikir ve gölleri oluşturur.
Beyşehir Gölü’nün suyu tatlı, Tuz Gölü’nün suyu tuzlu, Van Gölü’nün suyu sodalı, Burdur Gölü’nün suyu acıdır.
B. BEŞERİ UNSURLAR
İnsanların doğayı değiştirerek ortaya çıkarmış oldukları ürün ve yapılar beşeri (insani, yapay) unsurdur.
⍟ Köprüler, barajlar, tüneller, binalar beşerî unsurlardır.
⍟ İnsanların yaptıkları faaliyetlerle doğal çevrenin görünümünde değişiklikler meydana gelir. Örneğin Atatürk Barajı ile oluşan göl, Van Gölü’nden sonra Türkiye’nin en büyük gölü durumuna gelmiştir.
⍟ Günümüzde sanayileşme, fabrika atıkları ve zehirli gazlar, şehirleşme, madenlerin işlenmesi, yol ve baraj yapımı gibi nedenlerden dolayı iklim ve doğal çevrede büyük değişiklikler olmuştur.
⍟ Yurdumuzdaki Barajlar:
⍟ Kızılırmak Nehri Üzerinde: Hirfanlı, Kesikköprü, Altınkaya, Sakarya - Gökçekaya, Hasan Polatkan
⍟ Yeşilırmak Nehri Üzerinde: Alsum, Ayvacık, H. Uğurlu, Gediz - Kesikköprü
⍟ Büyük Menderes Üzerinde: Kemer, Adıgüzel,
⍟ Dicle Nehrinde: Karakaya
⍟ Fırat Nehrinde: Keban, Atatürk, Karakaya
⍟ Seyhan Nehrinde: Seyhan, Çatalan
⍟ Ceyhan Nehrinde: Ceyhan I - II, Aslantaş, Manavgat - Oymapınar
Yurdumuzda Doğal ve Beşeri Örneklere Bazı Örnekler
