KONU:

Ömer Hayyam İranlı şâir, filozof, matematikçi ve astronomdur.
Daha çok dörtlük biçiminde yazmış bulunduğu felsefî şiirlerle tanınmış Ömer el-Hayyâm (1048-1131), aynı vakitte matematik ve astronomi alanlarındaki çalışmalarıyla bilimin gelişimini etkilemiş seçkin bir bilim adamıdır.
Çadırcı manasına gelen "Hayyam" takma ismini babasının çadırcılık yapmasından almıştır. Hem de İstanbul'un Beyoğlu eyaletinde bir semte ismini da vermiştir. Tarlabaşı bulvarında Sakızağacı ışıklardan başlayıp, Tepebaşı'na kadar inen caddenin adıdır. Hayyam aynı vakitte çok iyi bir matematikçiydi. Binom Açılımını ilk kullanan bilim insanıdır. Hayyam, genellikle şiirlerindeki eğlence düşkünlüğünün dikkat çekici bulunduğundan ötürü Rubaileri ile ünlenmiştir.
Matematiğe dair incelemeleri bilhassa rakamlar teoriyi ile cebir bölümünde yoğunlaşmıştır. Eukleides'in Elementler'i üstüne yapmış bulunduğu bir yorumda, işlemler esnasında irrasyonel rakamların da rasyonel rakamlar gibi kullanılabileceğini ilk defa kanıtlamıştır.

En kıymetli cebir yapıtlarından birisi olan Risâle fî'l-Berâhîn alâ Mesâili'l-Cebr ve'l-Mukâbele'de (Cebir Sorunlarına İlişkin Kanıtlar) denklemlerin aniden çok kökü olma ihtimalini göstermiş ve bunları, kök rakamlarına göre sınıflandırmıştır.
Ömer el-Hayyâm'ın astronomi bölümündeki çalışmaları da çok mühimdir. Eskiden beri kullanılmakta olan takvimlerin düzeltilmesi amacıyla Selçuklu Sultanı Celâleddin Melikşâh (1052-1092), 1074-1075 yılları civârında İsfahan'da bir gözlemevi kurdurmuş ve başına da devresinin en ünlü astronomlarından biri olan Ömer el-Hayyâm'ı getirmişti.

Ömer Hayyam, çoğu bilim insanınca Bâtınî ve Mu'tezile anlayışlarına dâhil görülür. Evreni kavramak amacıyla, içersinde yetiştiği İslam kültüründeki hâkim anlayıştan ayrılmış, kendi içersinde yaptığı akıl yürütmeleri eşine az rastlanır bir edebi başarı ile dörtlükler durumunda dışa aktarmıştır.

Rubaîlerinde; dünya, var oluş, Allah, devlet ve toplumsal örgütlanma biçimleri gibi yaşama ve insana dair konularda özgürce ve sınır tanımaz bir şekilde akıl yürüttüğü görülmektedir. Akıl yürütürken ne içersinde yaşadığı toplumun ne de daha evveli vakitlerde yaşamış toplumların kabul ettiği hiçbir kurala bağlı kalmamış, kendinden evvelce yaşam sürdürenların insan aklına koymuş bulunduğu sınırları kabullenmemiş, bir anlamda dünyayı, insanı, var oluşu kendi aklıyla baştan tanımlamış; bu amaçla de çağını aşarak "evrenselliğe" ulaşmıştır. Ancak unutmamak lazım olur ki Hayyam'ın yaşadığı dönem, kendisi gibi çağları aşan ve tarihin gördüğü en büyük düşünürlerden birini yaratacak sosyo-kültürel altyapıya sahipti. Kendi tarihinin belki de en aydınlık dönemlerini yaşam sürdüren İslam aleminde felsefenin hak ettiği ilgiyi gördüğü, Selçuklu saraylarında ise sentez bir Orta Doğu kültürü (Türk-Hint-Arap-Çin-Bizans) oluşmaya başladığı bir dönemde yaşam sürdüren düşünür, böylelikle oran olarak yansız ve bilimsel bir öğrenim görmüş, Müslüman ancak felsefeyi günah saymayan bir toplum içersinde özgürce felsefe ile ilgilenebilmiştir.
Hayyam, aynı vakitte dünya bilim tarihi amacıyla de mühim bir yerdedir.Günümüzde sarfedilen Miladi ve Hicri Takvimlerden çok daha titiz olan Celali Takvimi'ni hazırlamıştır. Okullarda Pascal Üçgeni Fransız matematikçi Blaise Pascal'ın soyadıyla olarak öğretilen matematik kavramı gerçekte Ömer Hayyam doğrulusunda oluşturulmuştur. Matematik, astronomi konularında dünyanın önde gelen bilim insanlarındandır. Birçok bilimsel çalışması bulunduğu bilinmektedir.
Pek çok Rubai ünü sebebiyle Hayyam'ınkilerine karıştırılmıştır, tanınan kadarıyla Rûbailerinin adedi 158'dir. Ancak kendine mal edilenler binin üzerindedir.
Hem de Ömer Hayyam amacıyla tarihteki ilk tanınan harp karşıtı eylemci yakıştırması da yapılmaktadır.