KONU:

epitel doku - örtü epiteli - duyu epiteli - salgı epiteli

...Hayvanların vücudunu oluşturan dokular ,görevlerine göre epitel doku, bağ ve destek doku, kas doku ve sinir doku olmak üzere 4 bölümde incelenir.

A.)Epitel Doku:

…Vücudu dıştan örten ve iç boşlukların duvarlarını astarlayan bir dokudur.
…Örneğin vücudun dış yüzeyini kaplayan üst deri ile sindirim, solunum ve boşaltım kanallarını astarlayan dokular epitel hücrelerinden oluşur.Epitel doku hücreleri arasında boşluk yoktur.Kendilerini yenileyebilirler.
...Epitel dokunun altında hücresel yapıda olmayan bir taban zarı(bazal membran) bulunur.Epitel doku bu taban zarı üzerine oturmuştur.
…Çok katlı epitel dokuda kan damarı ve ara madde bulunmaz.Dokuya ait hücrelerin beslenmesi temel bağ dokusunda bulunan kan damarları ile sağlanır.
…Epitel doku,vücudu koruma,bazı maddelerin emilimini sağlama ,salgı yapma ve duyuları alma gibi görevleri yapar.
...Epitel doku bir çok organda örtü doku olarak bulunur.Ancak bir çok organ farklı dokular da içerir.Yalnız epitel dokudan oluşan organ kılcal damarlardır.

Epitel Dokunun özellikleri şunlardır:
1.Dokuyu oluşturan hücreler birbirlerine çok yakındır ve hücreler arasında çok az ara madde bulunur.
2.Bütün doku,bağ dokudan yapılmış bir taban zarı(bazal lamina) üzerine oturmuştur.
3.Dokuyu oluşturan hücreler birbirleriyle özel bağlantı noktaları oluşturur.Bu bağlantı yerleri hücreler arasındaki haberleşmenin sağlanmasında etkili olur.Örtü , bez ve duyu epiteli olmak üzere 3 çeşittir:

1.)Örtü Epiteli:
…Vücudun iç ve dış yüzeyini örten ,koruma ve emilim işini gerçekleştiren bu doku tabakalaşma durumuna göre tek katlı ve çok katlı epitel olarak 2’ye ayrılır:

a.)Tek Katlı Örtü Epiteli:
…Bir tek hücre sırasından oluşur ve hücre şekline göre yassı,kübik ve silindirik epitel olarak üçe ayrılır:
Tek Katlı Yassı Epitel:
…Yandan bakıldığında yassı ve enine görülen hücrelerden oluşur
...Çekirdek hücrelerin ortasında ve ovaldir.
…Kan damarlarının ve lenf damarlarının iç yüzeyinde(endotel),eklem kapsüllerinin iç yüzeyini örten epitel(sinovium) ve akciğer alveollerinde bulunur.
…Kılcaldamarlar ve alveoller sadece tek katlı yassı epitelden oluşur.
...Pleura zarı akciğerin üzerini örten bir zardır.Periton karın zarı,periost kemik zarı,endotel damarların iç örtüsüdür.Perikard kalbin dış yüzeyini örter.

Tek Katlı Kübik Epitel:
…Küp şeklindeki hücrelerin yan yana sıralanmasıyla meydana gelir.
...Hücrelerin kenarları yaklaşık eşit uzunluğa sahiptir.Hücrelerin serbest yüzeyleri üstlendiği fonksiyona göre farklılaşır
…Omurgalıların böbreğinde,yumurtalıkta ve tiroit bezinde bulunur.
...İnsan nefronlarının emilim kanallarında ve küçük safra kanallarında bulunur.
...Alveoller O2-CO2 değişiminin gerçekleştiği kısımlar olduğundan buna uygun bir yüzey olmalıdır.Tek sıralı kübik epitel difüzyonu kolaylaştırır.

Tek Katlı Silindirik Epitel:
·…Silindirik şekildeki hücrelerden meydana gelir.Hücrelerin boyları enlerinden uzundur.Serbest yüzeyleri sili yada silsiz olabilir.
·…Bu doku,omurgalıların solunum yolları,incebağırsak ve mide gibi organların iç yüzeyinde bulunur.
·...Mide mukozası ince bağırsak duvarı,dişi yumurtalık kanalları,erkek genital boşaltım yolları ve safra kesesinde bulunur.
·…İnce bağırsaktaki silindirik epitel hücreleri emilimi sağlar.Bazı silindirik epitel hücrelerinin üst yüzeyleri silidir(sili silindirik epitel)Bu hücrelerdeki siler hareketli olup yabancı cisimleri tutmaya ve dışarı atmaya çalışır.
·Yalancı katlı Epitel:
·…Sadece bir sıra hücre dizisinden oluştuğu halde hücre çekirdeklerinin farklı düzeyde bulunması nedeniyle çok katlı gibi görünen epitel dokudur.
·…Hücrelerinin şekilleri değişkendir.
·…Bazı hormon bezlerinin boşaltım kanallarında ve solunum yolu epitelinde bulunur.


b.)Çok Katlı Örtü Epiteli:
…Hücreler birden fazla tabaka oluşturacak şekilde sıralanmıştır.
…Omurgalı derisinde çok katlı örtü epiteli bulunur.
…Bu dokunun tabanındaki hücreler silindirik,ortadaki hücreler kübik,üst kısımdakiler ise yassıdır.
…En alt sırada bulunan silindir şekilli hücrelerin mitoz bölünmeyle oluşturduğu yeni hücreler üst tabakalara doğru itilirken şekilleri değişir ve yassılaşır.
…İnsan derisinde olduğu gibi üst kısımdaki yassı hücreler ölüdür.
…Bu ölü tabaka alttaki canlı hücreleri ,ısı,güneş ışınları ,deterjan ve diğer kimyasal maddelerden korur.
…Çok katlı epitel dokuda kan damarı bulunmaz.
…Dokunun beslenmesi ve artık maddelerin atılması bağ dokudan difüzyonla sağlanır.
…Çok katlı epitelde dış yüzeydeki hücreler beslenmediklerinden ölür ve keratin maddesi biriktirmeye başlar.
…Böylece epitel dokunun üzerinde içleri keratinle dolu hücrelerden oluşan koruyucu bir tabaka meydana gelir.
…Sürüngenlerin pulları ,kıl,tırnak ve boynuz keratinleşme sonucu oluşur.
…Çok katlı epitel dokuda bulunan pigmentler kuş ve memelilerde deriye renk verirler.
…Pigment hücrelerinin büyük kısmı melanin denilen renk maddesi üretirler.
…Melanin mor ötesi ışınları emerek vücudu güneşin zararlı etkilerinden korur.
...Çok katlı yassı epitel deri,ağız,yutak,yemek borusu,gözün kornea tabakasında bulunur.Çok katlı kübik epitel salgı yapmakla görevli olup insan vücudunda derideki ter ve yağ salgısı yapan boşlukların yüzeylerinde,ovaryum ve testislerin iç yüzeylerinde bulunur.Çok katlı silindirik epitel üst hücreler silindirik olup tükrük bezi ve idrar yollarında bulunur.
…Vücudun daha az basınçla karşılaştığı bölgelerde bulunan çok katlı yassı epitelde,keratinleşme olmaz.Yemek borusu ile ağız boşluğunun bazı bölgelerinde bulunan çok katlı epitel buna örnek verilebilir.
…Güneş ışınları melanin maddesi sentezini artırır.Vücuttaki benler melanin sentezi sonucunda oluşur.Gözün damar tabakasında bulunan pigment maddeleri ise farklı renklerde gözlerin oluşmasını sağlar.

2.)Bez(Salgı) Epiteli:
…Salgı yapma yeteneğinde olan epitel hücrelerine bez epiteli denir.
…Hücre sayısına göre tek hücreli ve çok hücreli bez epiteli olmak üzere ikiye ayrılır.

a.)Tek Hücreli Salgı Epiteli:
…Basit silindirik bir epitel hücresinden meydana gelir.Salgı üreten bu hücrelere goblet hücresi denir.
…Toprak solucanının derisinden,omurgalı bağırsağından ve solunum yollarından salgılanan mukus,goblet hücrelerinde üretilir.
...Mide ve bağırsak duvarında mukus salgılayan hücreler ile kurbağada derinin nemli kalmasını sağlayan hücreler(goblet) bir hücreli bezlerdir.

b.)Çok Hücreli Salgı Epiteli:
…Birden çok salgı yapan hücreden meydana gelen bez epiteli çeşididir.
…Epitel hücresinin bazıları tüp şeklinde çöküntüler oluşturur.
…Örneğin deride bulunan ter bezleri tüp, mide tabanındaki bezler ise bileşik tüp şeklindedir.
…Bazı çok hücreli bezler ise ampül şeklindedir.Örneğin insan derisinde bulunan yağ bezleri basit veya bileşik ampül şeklindedir.
Çok hücreli bezler ,salgılanma şekillerine göre de 3 farklı grupta toplanırlar:
àEkzokrin bez(kanallı bez):Bu bezler salgılarını bir kanalla ya vücut boşluğuna yada vücut dışına gönderirler.Tükrük salgılayan bezler,sindirim enzimi salgılayan bezler,gözyaşı ve derideki yağ bezleri ekzokrin bezlerdir.
àEndokrin bez(iç salgı bezleri):Salgılarını doğrudan kana veren bezlere endokrin bez denir.Hipofiz, tiroit,paratiroit,böbrek üstü bezleri gibi örnekleri olan bu bezlerin salgılarına hormon denir.Kan damarlarına bırakılan hormonlar,kanın plazma kısmı ile hedef organlarına taşınırlar.
àKarma bez:Hem ekzokrin hem de endokrin bez özelliği gösteren bezlere karma bezler adı verilir.Pankreas,hem hormon hem de enzim üreten karma bezlerdendir.
…Ayrıca mide,bağırsak ve eşeysel bezler de salgı üretme yoluyla karma bezler olarak görev yapan yapılara örnek verilebilir.
...Karma bezler ürettikleri enzimleri kanallara,hormonları ise kana verirler.


3.)Duyu Epiteli:
…Dış ortamdan gelen fiziksel,kimyasal ve ışık uyarılarını algılamaya özelleşmiş olan epitel hücrelerdir.
...İnsanlarda dilde burunda ve deride bulunur.Duyu epitel hücreleri reseptör olarak sinir sistemine yardımcı olurlar ve yenilenme özellikleri yoktur.
…Sinir hücreleri epitel hücreleri içinde sonlanarak duyu epitelini oluşturur.
…Duyu epiteli 3 çeşittir:
a.)Birinci grup: duyu epitel hücresinin almaçları ile aldıkları uyartıları sinir hücrelerine ulaştıracak uzantıları yoktur.Sinir hücrelerinin kısa uzantıları epitel hücresine uzanarak uyarıyı doğrudan alır.Yalnızca omurgalı hayvanlarda bulunan bu çeşit duyu epiteline tat epiteli örnek verilebilir.
b.)İkinci grup:duyu epiteli hücreleri almış oldukları uyartıyı kendi uzantıları ile sinir hücrelerinin kısa uzantılarına kadar iletirler.Örneğin koku alma hücreleri( sarı benek denilen bölgede bulunur) ile beyin omurilik sıvısında basıncı algılayan hücreler.
c.)Üçüncü grup:Uyarlar almaç olmaksızın doğrudan sinir hücreleriyle de alınabilir.Bazı sinir hücrelerinin kısa uzantıları serbest olarak epitel doku içine uzanır.Deride bulunan serbest sinir uçları buna örnektir.Omurgalıların beyin ve omurilik ve sinir düğümlerinde de serbest sinir uçları bulunur.Duyu epitel hücrelerinde yenilenme yoktur.

...Epitel dokuda kan damarı ve sinirler bulunmaz.
...Melanin pigmenti deriyi ışığın zararlı etkilerinden korur.
...Gözün iç kısmında duyu epiteli bulunur.


B.)BAĞ VE DESTEK DOKU:
…Bağ doku çeşitlerinin en belirgin ortak özelliği hücreler arasında fazla ara madde içeren boşluklar bulunmasıdır.
…Bağ doku;yumuşak organların etrafını sararak onlara desteklik sağlar,vücudun savunulmasında etkilidir,yapısal bozuklukların onarılmasını sağlar ve diğer doku ve organların arasındaki boşlukları doldurur.
…Bağ ve destek dokusu vücudun korunmasında,desteklenmesinde,savunmasında ve diğer dokuların beslenmesinde görevlidir.


1.)Temel Bağ Doku:
…Bu doku; bağ doku hücreleri ,hücreler arası madde ve bağ dokusu liflerinden meydana gelir.
…Bağ dokuda genellikle üç çeşit hücre ve lifler bulunur.
…Bağ dokunun asıl hücreleri fibroblastlardır.
…Bu hücreler bağ dokunun yapısındaki liflerin sentezlenmesini sağlarlar.
…Daha sonra da fibroblast denilen hücrelere dönüşür.
…Temel bağ dokudaki bir başka hücre çeşidi olan mast hücreleri kan damarlarının yanında bulunur ve heparin ile histamin maddesi salgılarlar.Mast hücreleri savunmda görev yapmaz.
…Heparin kanın damar içinde pıhtılaşmasını engeller.Histamin ise kılcal damarların geçirgenliğini artırır.
…Bağ dokudaki bir diğer hücre çeşidi olan makrofajlar ise vücuda giren yabancı maddeleri ve mikropları fagositozla yok ederler ve savunmada görev alırlar.
…Bağ dokudaki lifler; elastik lifler,kollajen lifler ve ağsı lifler olmak üzere üç çeşittir.Bu lifler proteinden yapılmış ve hücrelerin bir arada tutulmasını sağlar.
Kollajen lifler; beyaz renklidir, mekanik etkilere karşı çok dirençlidir.İnsanın ayak topuğundaki aşil kirişi kollajen lifler bakımından zengindir.
Elastik lifler; sarı renkli görünen bu lifler az gerilir ve bırakılınca eski haline gelir.Yüz ve boyun bölgesindeki derinin dermis(altderi) tabakasında bulunur.
Ağsı lifler;doku ve organların etraflarını sararak onlara desteklik sağlayan liflerdir.
...Bağ doku,organ ve dokulara mekanik desteklik sağlar,kan ile hücreler arasında madde alışverişi için ortam oluşturur,vücut savunmasında etkilidir,doku tamirini sağlar,damar ve sinirlerin vücuda yayılmasını sağlar,farklılaşarak diğer bir çok dokuyu oluşturur.
...Bağ doku ,doku ve organların aralarını doldurma özelliğiyle bitkilerde bulunan parankima dokuya karşılık gelir.