5.Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi Konu Özeti

Kuvvet: Hareket eden bir cismi durduran, duran bir cismi hareket ettiren, cisimlerin şekil, yön ve doğrultularını değiştiren etkiye denir.

Kuvvetin cisimler üzerinde etkisi:

ü Duranı hareket ettirir.

ü Durdurur.

ü Yönünü ve doğrultusunu değiştirir.

ü Şeklini değiştirir.

ü Hızlandırabilir ya da yavaşlatabilir.

Kuvvetin özellikleri:

ü Ölçülebilir bir büyüklüktür.

ü Dinamometre ile ölçülür.

ü Birimi, Newton olarak kabul edilir ve Newton “N” ile gösterilir.

Dinamometrenin yapısı:

ü Yapısında sarmal yay bulunur.

ü Yayların esneklik özelliklerinden yararlanarak yapılmıştır.

Esnek Cisim: Kuvvetin etkisiyle şekil değiştiren, kuvvet ortadan kalktığında tekrar eski hâline dönen cisimlere denir.

Kuvvetin büyüklüğü, kuvvetin esnek cisimler üzerindeki etkisinden yararlanarak ölçülür.

Dinamometrenin özellikleri:

ü Kuvvetin etkisiyle yayı uzar.

ü Yayın uzaması sonucunda okunan değer, kuvvetin büyüklüğünü verir.

ü Kuvvet ne kadar büyük ise yayın uzama miktarı da o kadar artar.

ü Yayın esneklik özelliği bozulabilir.

ü Ölçebileceği en fazla büyüklük dinamometre üzerinde yazar.

Dinamometredeki yayın uzama miktarı:

1.     Yayın cinsine,

2.     Yayın inceliğine – kalınlığına,

3.     Uygulanan kuvvetin büyüklüğüne

bağlıdır.

Dinamometrede ölçümün yapılışı:

ü Üzerinde okunan değer, uygulanan kuvvetin büyüklüğünü verir.

ü Uygulanan kuvvet arttıkça yayın uzama miktarı da artar.

ü Dinamometre içerisindeki bölmeler eşit uzunluktadır.

ü Her bölme eşit büyüklükte kuvvet ölçer.

ü Faklı büyüklükteki kuvvetleri ölçebilecek şekilde tasarlanır.

ü İki farklı dinamometreye aynı cisim asıldığında ince yaylı olanı daha fazla uzar.

Dinamometrelerde hassas ölçüm:

1.     İnce yay kullanılır.

2.     Kuvvet aralığı az olur.

Sürtünme Kuvveti Nedir?

Cisim ile temas ettiği yüzey arasında gerçekleşen ve hareketini zorlaştıran etkiye “sürtünme kuvveti” denir.

Sürtünme kuvvetinin özellikleri:

1.     Yönü, hareket yönüne daima zıttır,

2.     Temas gerektiren bir kuvvettir,

3.     Hareketliyi yavaşlatır ve durdurur,

4.     Duranın hareket etmesini zorlaştırır,

5.     Cismi hareket ettirebilmek için sürtünmeyi yenmemiz gerekir,

6.     Pürüzlüde fazla, kaygan yüzeyde az.

7.     Yüzeyin cinsine bağlı olarak değişir,

8.     Cisimleri hareket ettiremez.

Sürtünme kuvvetini azaltmak için:

w  Yüzeylerin pürüzsüzleştirilmesi,

w  Cisimlerin altına tekerlek takılması,

w  Makinelerin yağlanması,

w  Kar veya buz zeminler yapılması,

w  Zeminlerin ıslatılması.

Sürtünme kuvvetini artırmak için:

w  Pürüzlülüğünün artırılması,

w  Cisimlerin ağırlığının artırılması.

Örnek-Deney: Oyuncak arabamızı halı üzerinde ve tahta parke üzerinde sürelim. Arabamız hangi yüzeyde daha yavaş gitmektedir?

Cevap: Halı üzerinde pürüz daha fazla olduğu için sürtünme kuvveti fazla olur ve arabamız daha yavaş ilerler.

Sürtünme Kuvveti Nelere Bağlıdır?

1.   Cismin ağırlığına: Ağırlık artar ise sürtünme kuvveti de artar.

2.   Yüzeyin cinsine: Yüzeyin pürüzü artınca sürtünme kuvveti de artar.

Not: Yüzeyin büyüklüğüne bağlı değil.

Sürtünmenin olumlu etkileri:

w  Kibritin yanması,

w  Yazı yazabilmemiz,

w  Ayakta düşmeden durabilmemiz.

Sürtünmenin olumsuz etkileri:

w  Elbisemizi/ayakkabımızı aşındırır,

w  Makine parçaları aşınır,

w  Ağır eşyaları yerinden oynatamayız.

Havadaki Sürtünme Kuvveti

·        Havadaki sürtünme kuvvetine “hava direnci” de denir.

·        Cismin hava içindeki hızını azaltır.

·        Cisim ne kadar büyükse sürtünme kuvveti de o kadar fazla olur.

·        Sürtünmeyi azaltmak için özel tasarım şekiller yapılır.

Sudaki Sürtünme Kuvveti

·        Sudaki sürtünme kuvvetine “su direnci” de denir.

·        Su direnci, su içerisinde hareket eden cismin hareketini zorlaştırır.

Su direncinin azaltılması için:

w  Balıkların pullu olması,

w  Gemi önünün “V” şeklinde olması,

w  Yüzücünün mayo ve bone giymesi.

Not:  Su direnci hava direncinden daha fazladır.