SÖZCÜKLERDE ANLAM İLİŞKİLERİ
1) Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
2) Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
3) Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler
4) Genel (Kapsamlı) – Özel (Dar) Anlam
5) Yansıma
6) İkileme
1) EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER
Yazılışları ve okunuşları farklı, anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir.
İsim = Ad Sene = yıl Yasa = Kanun
Eser = Yapıt Güz = Sonbahar İstiklal = Bağımsızlık
Cevap = Yanıt Zayıf = Sıska Müdafaa = Savunma
Mazi = Geçmiş Neşeli = Şen
v Güz mevsiminde ağaçlar yapraklarını döküyor.
v Buranın sonbahar yağmurları meşhurdur.
v Yasalara uymamız gerekir.
v Hakkımızı savunabilmek için kanunları bilmeliyiz.
v Son eserinde güncel olayları anlatır.
v Yapıtlarında oldukça sade bir dil kullanır.
UYARI: Eş anlamlı sözcüklerin aynı cümlede kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur.
v Yemek yemediğinden çok zayıf ve sıska oldu.
v Arkadaşımı bugün çok neşeli ve şen görüyorum.
v Cevap ve yanıt hakkını kullanmak istemiyor.
UYARI: Yakın anlamlı kelimeler eş anlamlı değildir.
Eş – Dost Yalan – Yanlış Doğru – Dürüst
v Bayramlarda eşi dostu ziyaret etmeliyiz.
v Olayları yalan yanlış anlatıyor.
v Ödevini doğru dürüst yaramamış.
2) EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER
Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcüklere eş sesli sözcükler denir. Zihnimizde en
az iki gerçek anlam çağrıştırır.
Sol= Solmak fiili - Yön, sağ karşıtı
El= Organ - Yabancı
Yüz= surat, sima - Yüzmek fiili - 100, rakam
Gül= Gülmek fiili – Çiçek - Çağıldayarak akma
v Gülünce yüzünde güller açardı.
v Kendi eliyle onu teslim etmişti ellere.
Su akar güldür güldür.
Mendilim dolu güldür.
Yeri göğü yaratan
Bir gün beni de güldür.
Bahçede var yüz güzel
Endam güzel yüz güzel
Uzaklara açılma
Kıyılarda yüz güzel
UYARI: İnceltme işareti ( ) ile birbirinden ayrılan kelimeler sesteş değildir.
Adet= Sayı Kar= Hava olayı
Âdet= Gelenek, örf Kâr= Kazanç
Hala= Babamızın kız kardeşi Alem= Bayrak, kubbe, sancak
Hâlâ= Henüz, şimdilik Âlem= Âlem
3) ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER
Aralarında bir ilgi bulunduğu halde anlamca birbiriyle çelişen, birbirinin karşıtı olan sözcüklere zıt anlamlı sözcükler denir. Her sözcüğün karşıtı yoktur.
Pahalı x Ucuz Siyah x Beyaz
Uzak x Yakın Ak x Kara
Acemi x Usta Cimri x Cömert
Açık x Kapalı İyi x Kötü
Kalın x İnce İnmek x Çıkmak
Kolay x zor Aç x Tok
İleri x Geri Dar x Geniş
Uzun x Kısa En x Boy
Gece x Gündüz Bencil x Fedakar
Ağlamak x Gülmek Güzel x Çirkin
UYARI: Bir sözcüğün olumsuzu o sözcüğün zıddı (karşıtı) demek değildir.
Olumsuzu Karşıtı
Akıllı Akılsız Deli
Sulu Susuz Kuru
Tatlı Tatsız Acı
Gelmek Gelmemek Gitmek
Almak Almamak Vermek
4) GENEL (KAPSAMLI) – ÖZEL (DAR) ANLAM
Bazı sözcükler kavramları veya varlıkları toplu olarak içine alır, yani kapsar. Bu sözcüklere genel anlamlı sözcükler denir.
Bazı sözcükler de kavramları veya varlıkları toplu olarak içine almaz, bir varlığın veya kavramın içinde yer alır. Bu sözcüklere de özel anlamlı sözcükler denir.
Güvercin Kuş Hayvan Canlı Varlık
ÖZEL GENEL
Papatya Çiçek Bitki Canlı Varlık
5) YANSIMA
Doğada canlı veya cansız varlıkların çıkardıkları seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklere yansıma denir.
Kalemin kırılırken çıkardığı çat sesi,
Hayvanların çıkardığı me, miyav, hav hav gibi sesler.
v Bahçedeki köpek bütün gece havladı.
v Şelalenin şırıltısı ormanın içine kadar yayılıyordu.
v Duyulan tek ses yaprakların hışırtısıydı.
v Kedinin acı miyavlaması ile uyandı.