SESİN OLUŞMASI VE YAYILMASI:
Titreşen maddelerin bulunduğu ortama yaydığı enerjiye ses denir.
Titreşen her madde az veya çok ses çıkarır. Ses, dairesel dalgalar halinde etrafa yayılır.
Tıpkı suya atılan bir taşın meydana getirdiği dalgaların etrafa yayıldığı gibi. Sesi göremeyiz. Sesi ancak duyarak algılayabiliriz. Örneğin; okullarımızdaki zil seslerini algılayarak içeri girer ya da teneffüse çıkarız.
Titreşerek ses üreten varlıklara ses kaynakları denir.
Ses kaynakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır. Ses çıkaran her varlık bir ses kaynağıdır. Bazı ses kaynakları dışarıdan bir teki ya da insan müdahalesi olmadan ses çıkarır. Bu tür ses kaynaklarına doğal ses kaynağı adı verilir. İnsan sesi, hayvan sesleri, rüzgâr ve su sesleri doğal seslerdir.
İnsanlar tarafından üretilen ve ses çıkarması için insan etkisi gereken ses kaynaklarına, yapay ses kaynağı adı verilir. Müzik aletleri, otomobiller ve bazı elektronik cihazlar yapay ses kaynaklarıdır.
Sesin Yayılması:
Madde taneciklerden oluşur. Katı, sıvı ve gaz maddelerde ses yayılırken taneciklerden biri titreştiğinde diğer taneciklerinde titreşmesine neden olur. Böylece, titreşen tanecikler diğer taneciklere enerji aktarır.
Bir maddeyi oluşturan taneciklerdeki titreşimlerin aktarılma süresi, o maddedeki sesin yayılma hızını belirler. Tanecikler arasındaki uzaklık arttığında tanecikler arasındaki uzaklık arttığında tanecikler arasındaki etkileşim azalacağından titreşim aktarımı da yavaşlar. Bundan dolayı ses, en hızlı katı ortamlarda, en yavaş gaz ortamlarda yayılır.
Ses; katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılır. Ses, boşlukta yayılmaz.
Kulağını tahta masaya dayayan bir öğrenci, başka bir öğrenci masaya vurduğunda oluşan sesi duyar. Hatta masaya çok yavaş vurulsa bile sesi işitebilir. Bu örnek bize sesin katılarda yayılabileceğini gösterir.
Denizlerde yaşayan bazı canlılar, sesin suda yayılma özelliği sayesinde iletişim kurarlar. Örneğin, yunus ve balinalar çeşitli sesler çıkararak haberleşirler. Balinalar hem karada hem suda yaşasalardı, suda daha rahat haberleşirlerdi. Çünkü sıvılarda ses gazlara göre daha hızlı yayılır.
Çevremizdeki varlıkların sesi havada yayılarak kulağımıza gelir. Ses havada yayılmasaydı varlıkların sesini duyamazdık. Buna göre sesin gaz ortamlarda da yayıldığını söyleyebiliriz.
Uzayda sürekli gök taşları birbirine çarpmasına, Güneş’te ve diğer yıldızlarda patlamalar olmasına rağmen bu çarpışma ve patlamaların sesini duyamayız. Bu sesleri duyamayışımızın sebebi sesin boşlukta yayılmamasıdır.
İçi hava dolu fanusta çalan saatin sesi duyulur. Ancak fanustaki hava boşaltılırsa çalar saatin sesi duyulmaz.
Sesin yayılması için katı, sıvı ve gaz ortam gereklidir. Ses, boşlukta yayılmaz.
