4.Sınıf Mıknatısın Çekim Kuvveti Konu Özeti

MIKNATISLARIN ÇEKİM KUVVETİ

Mıknatısları Tanıyalım

Günlük hayatta birçok yerde karşılaştığımız ve demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çeken cisimlere mıknatıs denir. Mıknatıslar demir, nikel ve kobalt gibi maddelere kuvvet uygulayarak onları çeker. Uygulanan bu kuvvet temas gerektirmeyen kuvvettir.

Üç çeşit mıknatıs vardır.

1. Doğal mıknatıs: Doğada oluşan ve taş olarak bulunan mıknatıslardır.

2. Yapay mıknatıs: Demir, nikel ya da kobalttan yapılır. Çubuk, pusula iğnesi, U şekline ve at nalı şekline benzeyen çeşitleri vardır.

Bu mıknatıslara daimî ya da geçici mıknatıslık kazandırılabilir.

3. Elektromıknatıslar: Manyetik özellik gösteren maddeye örneğin demir üzerine tel sarılıp telden akım geçirildiğinde oluşan mıknatıslardır.

Mıknatısların Kutupları

Mıknatıslar demir, nikel ve kobalt gibi maddelere uyguladıkları kuvvet gibi birbirlerine de kuvvet uygularlar. Mıknatıslar bazen birbirini iterken bazen de çekerler. Bu durum mıknatısların farklı kutuplara sahip olmasından dolayı ortaya çıkar. Mıknatısların çekme kuvvetinin en fazla olduğu bölgeler uç kısımlarıdır ve bu kısımlara mıknatıs kutupları adı verilir. Mıknatısın kuzeyi gösteren ucu N ve güneyi gösteren ucu S ile gösterilir. Burada N ve S harfleri kuzey (North) ve güney (South) sözcüklerinin İngilizce karşılığının ilk harflerinde gelmektedir.  Mıknatısların kuzey ucunu gösteren kısmı kırmızı, güney ucunu gösteren kısmı ise mavi renk ile belirtilir.

Mıknatısın zıt kutupları birbirini çeker, aynı kutupları birbirini iter. Mıknatısların uç bölgelerinin çekim gücü daha yoğundur. Çekme özelliği bu bölgelerde daha fazladır.

Birbirine yaklaştırılan iki mıknatıs birbirini itiyorsa yaklaştırılan iki mıknatısın da uçları aynı özelliğe sahiptir. Yani ikisi de ya güney ucudur ya da kuzey ucudur.

Birbirine yaklaştırılan iki mıknatıs birbirini çekiyorsa yaklaştırılan iki mıknatısın da uçları farklı özelliğe sahiptir. Yani birisi güney ucu diğeri de kuzey ucudur. Faklı özelliklere sahip bu uçlar kutup olarak adlandırılır.

Mıknatısı Bölmek

Çubuk şeklindeki bir mıknatıs ikiye bölündüğünde, oluşan her bir parça yine N–S kutuplu mıknatıs olur.

Bölme işlemi ne kadar devam ederse etsin hatta çok çok küçük boyuta kadar devam ettirildiğinde de yine mıknatıs özelliği devam eder. Yani tek kutuplu mıknatıs elde edilemez.

Geçici Mıknatıslanma

Yapay mıknatıslardan faydalanılarak magnetik özelliği olan demir, nikel ve kobalt geçici olarak mıknatıslanabilir. Üç yolla geçici mıknatıslanma elde edilebilir.

1. Sürtünme ile Mıknatıslanma

Bir demir çubuğa, şekildeki gibi mıknatısın her defasında aynı kutbu aynı yönlü sürtürülürse, mıknatısın ilk sürtülen uç kısmı mıknatısla aynı kutuplu olacak şekilde demir çubuk geçici olarak mıknatıslanır.

2. Dokunma ile Mıknatıslanma

Mıknatısa dokundurulan demir parçalarını mıknatıs tutar. Çünkü demir parçası mıknatısın dokunduğu kutupla zıt kutupla kutuplanır ve onu çeker. Demir parçaları uç uca eklenirse, her bir uç bir öncekine göre zıt kutuplanır.

3. Etki ile Mıknatıslanma

Mıknatısın magnetik alanı içine konulan demir parçaları geçici olarak mıknatıslık özelliği kazanır. Şekilde demir parçasına mıknatısın S kutbu yaklaştırılırsa, demirin S ye yakın olan kısmı N, diğer tarafı ise S kutbu olur.

Mıknatısların Kullanım Alanları

Mıknatıslar günlük hayatta birçok yerde ve farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Aşağıda mıknatısların kullanım alanlarına bazı örnekler verilmiştir.

Kâşiflerin, gemicilerin ve dağcıların yönlerini bulmak için kullandıkları pusulalarda mıknatıs kullanılır. Pusula, bir destek üzerine serbestçe dönebilecek şekilde yerleştirilen küçük bir mıknatıs çubuğundan yapılmıştır. Pusula iğnesinin “N” yazılı kırmızı ucu her zaman dünyanın kuzeyini, diğer ucu da güneyi gösterir.

Buzdolaplarının kapaklarında da mıknatıs kullanılır. Dolaptaki demir mıknatıs tarafından çekilir ve kapak kapanır. Aynı şekilde bazı çantaların kapaklarında ve cep telefonu kılıflarının kapaklarında da aynı sistem mevcuttur.

Buzdolabı süslerinin arkasında da mıknatıs bulunur. Bu şekilde süsler dolap kapağında düşmeden durabilir.

Terziler kullandıkları çok sayıda iğneyi tekrar tekrar kullanabilmek ve bir arada tutabilmek için mıknatıs kullanırlar.

Hurdalıklarda büyük metal parçalarını ve hurda otomobilleri kaldırmak için de mıknatıs kullanılır.

 {jd_file file==1220}

{jd_file file==1221}